قبل از هر چیز توجه به این مقدمه لازم است که بدانیم اگر شیطان به عنوان یک عامل انحراف در مسیر زندگی انسان ها اصلا وجود نداشت، باز انسان به عنوان یک موجود صاحب اختیار می توانست هر راهی را، چه خیر و سعادت و چه شر و شقاوت، انتخاب کند و مبتلا به انواع گناهان و اشتباهات گردد. این مسئله از آیه 30 سوره بقره استفاده می شود؛ چرا که وقتی خدا از اراده خود برای خلق انسان خبر می دهد، با توجه به قابلیت های موجود در انسان، ملائکه بحث فساد و خونریزی بشر را مطرح می کنند و این در حالی است که هنوز امر الهی به سجده بر انسان و شروع عداوت و دشمنی شیطان (ابلیس) صورت نگرفته است.
تنها عامل گرایش انسان به سوی بدی ها و انحرافات و گناه، شیطان نیست؛ بلکه شیطان در نقش محرک و تقویت کننده میل ها و گرایش های نادرست درونی عمل کرده، انسان را به ورطة گناه و انحراف می اندازد. در واقع، شیطان یا همان ابلیس، تنها نقش تحریک و وسوسه انسان را دارد. وسوسه در فرضی شکل می گیرد که نوعی تمایل و گرایش درونی در انسان وجود داشته باشد.
آنچه انسان ها را به بدی وا می دارد، «نفس اماره» و هواها و هوس ها در وجود انسان است. اگر هم شیطان بخواهد انسان را فریب دهد، از طریق نفس اماره است. تا آمادگی درونی در انسان به سوی گناه نباشد، از شیطان کاری ساخته نیست. این حقیقتی است که در آیات متعدد قرآن به آن اشاره شده و منشأ گناهان و انحرافات در انسان ها را نفس اماره و هواهای نفسانی آن ها برشمرده است.
در سوره یوسف آمده است‌: «هرگز نفس خویش را تبرئه نمی‌کنم‌. نفس‌، بسیار انسان را به بدی‌ها فرمان می‌دهد؛ مگر این که لطف و رحمتی از جانب خداوند، نصیب انسان گردد». (یوسف‌، آیه 53).
البته نباید فراموش کرد که از مرحله وجود تمایلات درونی تا تحقق خارجی عمل، فاصله بسیاری است. نقش وسوسه و مقدمه چینی های شیطان در این مسیر، بسیار جدی است. این امر، به عنوان بخش مهمی از علت بروز گناه و خطا مطرح است. در نتیجه، حذف این وسوسه ها و ممانعت از تلاش مستقیم شیطان در مسیر رفتارهای بشر، در کاهش دادن گناهان و اشتباهات بشری بسیار مؤثر است؛ امری که در ماه رمضان به وضوح مشاهده می شود و حجم گناهان در این ماه به شدت کاهش می یابد؛ چرا که خداوند این ماه را مبارک و نورانی قرار داده و این مسئله محدوده فعالیت تاریکی ها را کم می کند.
اما چنان که گفتیم، تأثیر وسوسه ها و مقدمه چینی های خارجی در آن حد نیست که اگر شیطان نبود، انسان هیچ‌ گاه میل به گناه و خطا و انحراف پیدا نمی‌کرد و با فقدان وساوس شیطانی در ماه رمضان یا هر وقت دیگر، دیگر میل و زمینه گناه در انسان نباشد و انسان دست به گناه نزند.